ویروس کرونا چیست؟ راه های پیشگیری از این بیماری کدام است؟

آپدیت مقاله در تاریخ 1400/06/04

ویروس کرونا چیست؟ راه های پیشگیری از این بیماری کدام است؟ علائم و نشانه های آن کدام است؟ راه درمان آن کدام است؟ کدام واکسن در برابر کووید 19 موثرتر است؟ و به کدام یک از آنها میتوان اعتماد کرد؟ اولین بیمار مبتلا به کرونا (بیمار صفر) چه کسی بود و اولین بار در کجا گزارش شد؟ اگر در ذهن شما نیز چنین سوالاتی مطرح گردیده است با ما در ادامه همراه باشید.

پیشینه ای از خانواده ویروس کرونا

خانواده ویروسی کرونا اولین بار در سال 1965 کشف شده‌است که موجب بروز بیماری هایی از خانواده سرما خوردگی در انسان و حیوانات می‌گردد و از ویژگی های بارز آن‌ها میتوان به زوائد تاج مانند بر روی سطوح دیواره ویروس‌ها اشاره کرد(براساس مشاهدات میکروسکوپی)، که به نام ویروس های تاج دار نیز شناخته می شوند.

اگرچه کرونا ویروس‌ها بیشتر در حیوانات دیده می‌شوند، اما هفت نوع از آن‌ها دستگاه تنفسی بدن انسان را تحت تأثیر قرار می‌دهند. یکی از محل های اصلی این ویروس ها خفاش ها هستند. حداقل در مورد بیماری سارس این فرضیه اثبات شده است.

از دسته ی کروناویروس ها 7 نوع آن در انسان هم علائم بیماری ایجاد می کند، 4 نوع آن ایجاد سرما خوردگی ساده می کردند، نوع پنجم بیماری سارس بود که سال 2002 در چین شیوع یافت و نوعی بیماری حاد تنفسی بود، سارس در سال ۲۰۰۲ باعث ابتلای بیش از هشت‌هزار نفر و مرگ ۷۷۴ نفر از آنها در سرتاسر جهان شد.

نوع ششم آن، بیماری مرس بود که در سال 2012 شیوع یافت. به نظر می رسید انتقال بیماری مرس از انسان به انسان کمتر انجام می‌شود، اما مرگ و میر بیشتری دارد و ۳۵% از حدود ۲۵۰۰ فرد مبتلا را از بین برده است.

نوع هفتم خانواده کرونا ویروس جدید است که کووید 19 (COVID-۱۹) نام دارد و اولین بار در ووهان چین شناسایی شد. عفونت های حاصل از کرونا ویروس 2019-CoV سیستم تنفسی تحتانی (عفونت شدید ریه ها) را با نرخ بیماری زایی 2 تا 4 نفر به ازای یک مورد فرد آلوده درگیر می‌کند (R0 که نشان‌دهندهٔ شدت میزان انتقال ویروس، توسط یک فرد آلوده‌ به فردی دیگر است یا به عبارتی دیگر آر صفر (R0) نشان می‌دهد که چقدر یک بیماری عفونی می‌تواند قابل سرایت به بقیه باشد). سارس و مرس R0 یا نرخ میزان سرایت پایین‌تری داشتند و به سادگی منتقل نمی‌شدند. تاکنون بیماری کووید19 بیش از 214 میلیون نفر در سرتاسر جهان را آلوده کرده و باعث مرگ بیش از 4.5 میلیون نفر نفر شده است.

نمونه A: عکس میکروسکوپ الکترونی از nCoV2019.
نمونه B: حضور ویروس کووید 19 در سلولهای اپیتلیال مسیر تنفسی بیمار که با فلش↖↘مشخص شده‌اند.

ویروس کووید 19 چگونه باعث مرگ بیمار می گردد؟

ویروس‌ها از یک سری پروتئین‌های شاخکی در جدار (کپسول) یا غشای خود برای چسبیدن و ورود به سلول‌های بدن انسان استفاده می‌کنند. ویروس کرونای جدید با شاخک S خود به گیرنده‌ای (گیرنده آنزیم مبدل آنژیوتانسین ٢) در سلول‌های ریه انسان چسبیده، به داخل سلول راه یافته و بعد از استفاده از مواد سلولی، با تکثیر خود، سبب واکنش ایمنی و مرگ سلولی می‌شود. در افراد جوانتر و با ایمنی بهتر، سیستم ایمنی تکثیر ویروس‌ را محدود و از آسیب و التهاب بیش از حد به ریه که محل حیاتی جذب اکسیژن است جلوگیری می‌کند و بیمار بدون هیچ عارضه‌ای بهبود می‌یابد.

در افراد سالخورده و با ایمنی ناکارآمد یا تضعیف شده یا تحت درمان مهار ایمنی یا شیمی‌درمانی (مانند بیماران رماتیسمی یا سرطانی یا ایدز)، افرادی با مشکلات قلبی و ریوی، فشار خون یا دیابت یا چاقی مفرط (بی‌ام‌آی بیش از ٤٠)، ویروس جدید کرونا (کووید19) باعث ایجاد التهاب بیش از حد شده، مقدار زیادی مایع و سلول‌های التهابی وارد فضای داخلی ریه می‌شود و با افزایش مرگ سلولی و اشکال در اکسیژن‌رسانی، به نارسایی حاد تنفسی می‌انجامد.

در نوع سارس کروناویروس مشخص شد که این ویروس از خفاش آلوده به یک گربه ی چینی منتقل شد و سپس انسان را درگیر کرد اما ویروس کووید 19 به طور عامدانه یا از روی سهل انگاری و رعایت نکردن پروتکل های امنیتی و بهداشتی کارمندان (آزمایشگاه ووهان چین) از آزمایشگاه موسسه ویروس‌شناسی ووهان به بیرون نشت کرد و همه گیر شد. البته در اواسط نوامبر 2019، طبق گزارش VOA شناسایی اولین موارد بیماری کرونا هم در یکی از خیابان های نزدیک به آزمایشگاه ووهان گزارش شد که طی آن دونفر، که یکی از آن ها کارمند موسسه ویروس شناسی ووهان بود، به کرونا مبتلا شدند و هردو جان شان را از دست دادند. این خبر با این تیتر در VOA منتشر شد “دونفر به علت بیماری ناشناخته در ووهان چین جان باختند“. به هر حال هنوز برای شناخت ماهیت و منشا این ویروس، نیازمند به مطالعه و بررسی بیشتر می باشد.

علائم و نشانه های فردآلوده به ویروس کرونا

ویروس کرونا جدید یا همان کووید 19 نوعی ویروس است که سبب عفونت در دستگاه‌های تنفسی مثل ریه ها، بینی، سینوس‌ها و گلو می‌شود. بیشتر ویروس‌های کرونا خطرناک نیستند(منظور دسته ای از ویروس هاست که موجب سرماخوردگی می شوند، البته به جز سارس و مرس)، اما سری جدید کرونا (کووید19) خطرناک تر می باشد، از این لحاظ که سرعت شیوع به مراتب بالاتری نسبت به سایر ویروس های هم خانواده خود دارد.

از علایم اصلی این بیماری (کووید 19) می‌توان به تب، سرفه خشک، تنگی نفس، گلودرد، سردرد، از دست دادن حس بویایی و چشایی، کاهش وزن غیرطبیعی اشاره کرد. همچنین بیمار ممکن است آبریزش بینی یا سرفه‌های چند روزه ظاهراً بدون دلیل نیز داشته باشد. در موارد حاد و گونه دلتا مشکلات گوارشی نظیر اسهال، مشکلات نارسایی تنفسی، قلبی، اختلالات انعقادی خون و نارسایی کلیه نیز گزارش شده‌است که این مورد می‌تواند بیمار را به همودیالیز نیازمند کند.

البته طبق توصیه پزشکان باید به این نکته نیز توجه داشت که ممکن است تا مدت دو هفته علائم بیماری پنهان بوده و هیچ گونه علائم و نشانه هایی در بیمار رویت نگردد.

تفاوت ویروس کرونا و نوع دلتای آن در چیست؟

متخصصان بیماری‌های عفونی تاکید دارند علائم سویه جدید کرونای دلتا دو تا سه روز در بدن افراد نشان داده می‌شود و تفاوت چندانی میان علائم کرونای دلتا با موارد قبلی این ویروس وجود ندارد، بیماری کرونا با لرز، بدن درد، گلودرد و سرفه خشک با یا بدون تب بروز می‌کند.

تنها تفاوت اصلی کرونا دلتا در سرعت بالای انتقال ویروس و سرعت انتشار آن در بدن افراد است و علائم سویه دلتا مانند ویروس‌های قبلی متنوع بوده و تب، کوفتگی بدن، سردرد، آبریزش بینی، سرفه، اسهال و استفراغ است.

راه‌های انتقال ویروس کرونا چیست؟

این ویروس به روش‌های زیر از فرد آلوده به دیگران منتقل می‌شود:

• هوا (به‌دلیل پخش ذرات ویروسی ناشی از سرفه یا عطسه)؛ طبق آخرین تحقیقات بر روی ویروس کووید19 این ویروس بر روی هوا (خصوصا در محل های سربسته) می تواند به مدت 3 ساعت زنده مانده و در سطوح اجسام ممکن است حتی تا چند روز نیز دوام آورد.
• تماس نزدیک با فرد آلوده (لمس‌کردن سر و صورت فرد آلوده یا دست‌دادن با او)؛
• لمس سطح یا شیئی که ذرات ویروسی روی آن وجود دارند (این ذرات روی دست‌ها می‌نشینند و قبل از شستن دست‌ها با دست‌زدن به دهان، بینی یا چشم‌ها وارد بدن می‌شوند)؛
• به‌ندرت، آلودگی با مدفوع.

راه های پیشگیری از بیماری کرونا

بالاخره شرکت هایی همچون فایزر و مُدرنا و آسترازنکا توانستند واکسنی برای ویروس کووید 19 بسازند که طبق نتایج این واکسن ها در بیش از 90% موارد، از انتقال ویروس کرونا پیشگیری کرده اند. بیش از 60% مردم اُروپا و آمریکا توانسته اند دو دوز یکی از واکسن های فایزر، مُدرنا و آسترازنکا را دریافت نمایند و اکنون این شرکت ها در حال تولید انبوه واکسن برای کشورهای دیگر می باشند.

طبق نتایج معتبر یک بررسی در کشور پرو نشان می‌دهد که تزریق دو دوز واکسن کرونای چینی سینوفارم در پیشگیری از عفونت در کارکنان پزشکی ۵۰/۴ درصد اثربخشی داشته است و تزریق دوز سوم یادآور باید در نظر گرفته شود. پس طبق این نتایج، واکسن سینوفارم به طور قطع نمی تواند در برابر بیماری کرونا، در بدن ایمنی ایجاد کند، فارغ از این که ممکن است عوارض جانبی نیز به همراه داشته باشد.

طرح واکسیناسیون در کشور ما هم اکنون در حال انجام است که تا امروز تقریبا بیش از 6% جمعیت ایران توانسته اند واکسن را دریافت نمایند. پس لازم است تا کامل شدن طرح واکسیناسیون سراسری در کشورمان و پیشگیری از این بیماری و با توجه به موج جدید و خطرناک گونه دلتای آن، دستورالعمل های ذیل را انجام دهیم:

برای جلوگیری از آلودگی به ویروس کرونا، کارهای زیر را انجام دهید:

• دست‌هایتان را به طور مرتب در طول روز با آب گرم و صابون یا با ضدعفونی‌کنندهٔ الکلی بشویید؛
• دست‌ها و انگشت‌هایتان را به چشم‌ها، بینی و دهان‌تان نزنید؛ چرا؟ به خاطر این که در طول روز مثلا از وسایل نقلیه عمومی مثل اتوبوس و مترو استفاده کرده و میله ها و صندلی های آن ممکن است آلوده به ویروس باشد که به احتمال زیاد با دست ها لمس می شود، و به طور ناخودآگاه امکان دارد که دست های آلوده با سر و صورت تماس پیدا کرده و فرد را آلوده نماید. البته نحوه سرایت این بیماری فقط محدود به موارد فوق نمیگردد و به طور کلی هر جسمی ممکن است ناقل بیماری بوده و تنها با یک تماس منجر به آلودگی افراد گردد.
• فاصله‌تان را از افراد احتمالا آلوده حفظ کنید؛ از رفتن به محیط های شلوغ و سربسته مثل مترو، اتوبوس و کلیه وسایل حمل و نقل عمومی اجتناب نمایید. و همچنین از روبوسی کردن و دست دادن با دوستان و همکلاسیان خود نیز پرهیز کنید. و سعی کنید حداقل فاصله 1.5 متر را با سایر افراد در مکان های عمومی رعایت نمایید.

ویروس کووید 19 تا چه مدت زمانی در بیرون از بدن انسان زنده می ماند؟ طبق آخرین تحقیقاتی که در تاریخ 17 ژانویه 2020 طی مقاله ای در واشنگتن پست منتشر شد که نشان می داد ویروس کووید 19 می تواند به مدت تقریبا 3 ساعت در هوا باقی بماند، و در سطوح دیگر غیر از فلزات(مثل پارچه، پلاستیک و..) تقریبا 3 روز زنده می ماند ولی در سطح اجسام فلزی (مثل دستگیره درب، طلا و جواهرات) تا مدت 5 روز کامل میتواند زنده بماند و موجب انتقال بیماری شود.

استفاده از ماسک های بهداشتی؛ نمی توان گفت که ماسک های بهداشتی به طور قطع از آلوده شدن انسان به ویروس کرونا جلوگیری می کنند، ولی استفاده از آن توصیه می شود، به سه دلیل: اول این که درصورت سرفه یا عطسه افراد بیمار، باعث جلوگیری از پخش شدن ویروس در هوای مجاور خواهد شد، دوم این که باعث جلوگیری از تماس مستقیم دست ها با دهان و بینی می گردد و سوم این که میزان هوایی که در فضای مجاور برای تنفس صورت میگیرد، زدن ماسک باعث شده تا میزان تعامل دستگاه تنفسی افراد با محیط اطراف کاهش یابد.

نکات استفاده از ماسک: یک ماسک برای زمان طولانی مدت(چند روز) نباید مورد استفاده قرار بگیرد، و به علت آلوده بودن احتمالی دست ها، هنگام زدن و برداشتن ماسک می بایست از قسمت بندِماسک گرفته و روی بینی و دهان تنظیم گردد.

توصیه های بسیار مهم:

توصیه پزشکان این است که حدالامکان از تجمع در مکان های شلوغ مثل مترو، اتوبوس ها، تاکسی ها، مکان های تفریحی و دیگر مکان هایی که پرتردد محسوب می شوند(مثل کلاس های درس و حضور در ورزشگاه ها یا سینماها، کافی شاپ ها، همایش ها یا نمایشگاه ها، بانک ها، باشگاه های ورزشی، مراسم عروسی، ترحیم، مهمانی ها، پمپ بنزین ها، پاساژهای عمومی خرید، فرودگاه ها و هواپیما، روزبازارها، رستوران ها، اغذیه ها و…) و همچنین دارای محیط بسته هستند اجتناب ورزید. در صورت شیوع بیشتر و گسترش این بیماری در سطح جامعه، از ملاقات های غیرضروری با اعضای فامیل و دوستان نیز خودداری نمایید. بهترین مکان امن خانه ها می باشد، پس در خانه بمانید.

همچنین به خانم های باردار بیش از بیش توصیه می شود که از تجمع و تردد در مکان های ذکر شده فوق خودداری نمایند. در تازه ترین تحقیقات به عمل آمده، سیستم ایمنی خانم های باردار معمولا پایین تر از سایر افراد می باشد، و در صورت ابتلا به بیماری کرونای جدید (کووید 19) می‌تواند موجب بروز عوارض بسیار شدیدی در دوران بارداری شود، پس لازم است این افراد در صورت ابتلا و مشاهده علائم بالینی مثل تب، سرفه، تنگی نفس حتما به پزشک مراجعه نمایند.

عزیزانی که به عنوان همراه بیمار و یا هرگونه دلیلی در بیمارستان حضور میابند بیش از سایر افراد باید نکات بهداشتی و پیشگیری را رعایت نمایند و در صورت هرگونه تماس با وسایل داخلی بیمارستان و افراد بیمار سریعا اقدام به شستشوی دست ها با صابون یا مواد ضدعفونی نمایند. و اگر احیانا بدلیل های مختلف مجبور به ماندن در بیمارستان هستید، حتما به فاصله زمانی کوتاه دست هایتان را بشویید و از نزدیکی یا تماس های فیزیکی با افراد بیمار حتما خودداری نمایید. در تازه ترین تحقیقات انجام شده در ایران حدود 60% افراد بیمار، با رفتن به بیمارستان آلوده شده اند. پس حتی در صورت داشتن علائم بیماری کووید 19 سعی کنید در خانه بمانید و خود را قرنطینه کنید. و فقط در صورت داشتن علائم حاد تنفسی، با 115 تماس حاصل نمایید.

در کلیه کسب و کارهای عمومی و ضروری مثل میوه فروشی ها، سوپر مارکت ها یا نانوایی ها و… می بایست بخش حسابداری (پرداخت) با بخش تحویل اجناس تفکیک و جدا گردد، تا احتمال انتقال بیماری از طریق کالاهای آلوده و پول های کاغذی و سکه به افراد کاهش یافته و جلوگیری گردد. و توصیه میشود که از نان های بسته بندی و بهداشتی که دخالت دست و محیط آلوده در آن کمتر است استفاده کنید. همچنین هنگام خرید اقلام ضروری توصیه های بهداشتی ذکر شده را رعایت نمایید، و بعد از انجام خرید نیز، در اولین فرصت دست های خود را با آب و صابون بشویید.

در صورت شلوغ بودن نانوایی ها افراد باید حداقل فاصله 1.5 متر را با بقیه حفظ کنند و هنگام تحویل نان از متصدی نانوایی بخواهند که نان را در پلاستیک قرار داده و سپس تحویل بگیرند. در موقع خرید از هایپرمارکت های بزرگ نیز افراد هنگام تماس با محصولات و پرداخت وجه پولی از تماس دست ها با سر و صورت خودداری کرده و به محض دسترسی به آب و صابون اقدام به شست و شوی دست ها کنند.

توصیه های هوشیاری مرکز کنترل و پیشگیری بیماری های واگیردار (CDC)

• شستن مداوم دست ها حداقل به مدت 20 ثانیه داشته باشید.
• در محیط های بسته حداقل فاصله 1.5 متر را با سایر افراد رعایت نمایید.
• سعی کنید در معرض سرفه و عطسه افراد که موجب پخش ذرات ویروس در هوای مجاور می شود، قرار نگیرید.
• فرد با لمس کردن یک سطح یا شیء آلوده به ویروس و سپس لمس کردن دهان ، بینی یا احتمالاً چشمان خود، COVID-19 را دریافت می کند، پس از این کار جدا خودداری نمایید.
• سرفه و عطسه خود را پوشانده و دستمال را به داخل سطل زباله بیاندازید.
• با استفاده از اسپری ضدعفونی، اشیاء و سطوح را که اغلب لمس می کنید تمیز و ضد عفونی کنید.

راه های درمان بیماری کرونا

• بعد از آشکار شدن علائم و نشانه های بیماری و بسته به شرایط، به مدت 14 روز در منزل بمانید و استراحت کنید.(سعی کنید اتاقی جداگانه از سایر افراد خانواده برای خود انتخاب کنید و تا آنجا که ممکن است از افراد دیگر فاصله بگیرید و همچنین وسایل شخصی و مورداستفاده خود را دور از دسترس سایر افراد نگه دارید.)
• مایعات زیاد بنوشید: مصرف 6 تا 8 لیوان آب آشامیدنی سالم و سایر مایعات مانند آبمیوه های طبیعی به ‌عنوان بهترین نوشیدنی توصیه می ‌شود. کاهش وزن ناخواسته و سریع در هنگام بیماری نشانگر این است که بدن مایعات را از دست می دهد و از عضلات برای تامین انرژی و حفظ عملکردهای طبیعی بدن استفاده می کند. از بین رفتن مایعات و پروتئین بدن بر توانایی فرد در مبارزه با بیماری و بهبودی تأثیر می گذارد. پس مقادیر زیاد مایعات همچون آب، آبمیوه طبیعی و آب سبزی ‌های تازه، چای کم رنگ، آب گوشت یا آب مرغ به مقدار کافی به منظوره رقیق کردن ترشحات درون مجاری هوایی استفاده شود.
• بخوردادن با آب داغ یا استفاده از دستگاه بخور بسیار توصیه می شود و این کار میتواند در عملکرد دستگاه تنفسی موثر بوده، به عفونت زدایی ریه ها پرداخته و آن را بهبود بخشد.
• قرقره آب نمک وِلَرم می‌تواند به تسکین گلودرد و خراشیدگی آن کمک کند.
• حدالامکان هیچ گونه دارویی را بدون تجویز پزشک مصرف نکنید. ولی برای کاهش تب میتوانید از استامینوفن، آسپرین و یا ایبوپروفن استفاده کنید.
• مصرف گروهی از ویتامین های C, D, B12:  ویتامین C دارای اثر ضد التهابی است و موجب افزایش ایمنی سلولی و یکپارچگی عروقی می شود. مطالعات نشان داده اند که ویتامین C در درمان بیماران مبتلا به ذات‌الریه که حالت شدید بیماری کووید-۱۹ را تجربه می‌کنند، اثرات مفیدی دارد. همچنین یافته‌های جدید تأثیر مکمل‌های ویتامین D را در کمک به سیستم ایمنی بدن در مبارزه با کووید-۱۹ تأیید کرده است. به این معنی که ویتامین D به شدت روی پاسخ به عفونت تأثیر می‌گذارد. و همچنین کمبود ویتامین B12 موجب کم‌خونی، احساس ضعف، افسردگی، زخم دهان و زبان، اختلالات روحی، کاهش حافظه، کاهش وزن، اختلال در راه رفتن و بوی بد دهان می شود.
• شربت سکنجبین، عسل طبیعی، آب لیمو تازه، آب گوشت ماهیچه و جوشانده های گیاهی مثل آویشن می تواند برای ضدعفونی دستگاه گوارشی، ملایم کردن سینه و تقویت سطح ایمنی بدن نیز موثر باشد و مصرف منظم آن به بیماران کرونایی توصیه می شود.
• اگر شرایط به گونه ای بود که دچار مشکل حاد در تنفس شدید و این نشانه با تب و سرفه همراه بود، حتما به پزشک مراجعه کنید.

نکته آخر

خطر ابتلا و مرگ کودکان زیر 14 سال برای این ویروس تقریبا پایین است ولی باید به این امر مهم نیز توجه داشت که، آن ها میتوانند ناقل بیماری بوده و به سایر افراد در خانواده و یا جامعه انتقال دهند.

به طور کلی می‌توان گفت، خطر بیماری برای افرادی جدی است که در سنین بالای 50 سال هستند و زمینه بیماری‌های مختلفی مانند دیابت، تنگی نفس، بیماری‌های حاد تنفسی و قلبی دارند یا دارای سیستم ایمنی ضعیفی هستند.

تقریبا 80 درصد از افرادی که به این بیماری مبتلا می‌شوند، نیازی به بستری شدن در بیمارستان ندارند و بعد از حداکثر یک هفته بهبود می‌یابند. 20 درصد از این افراد ممکن است نیاز به بستری شدن در بخش مراقبت‌های ویژه داشته باشند. تعداد کمی از افرادی که در این بخش بستری می‌شوند، بر اثر علائم تنفسی و قلبی شدید فوت می‌کنند.

منابع: Wordometer – دکتر کامیار علایی رئیس انیستیتو بهداشت و آموزش بین الملل – دکتر رامین احمدی – سازمان بهداشت جهانی (WHO) – مرکز کنترل و پیشگیری بیماری های واگیردار آمریکا (CDC) – خبرگزاری ایمنا – VOA – دانشگاه علوم پزشکی استان شیراز